Szwedzkie spojrzenie na firmy rodzinne

Szwecja jest jednym z najbogatszych krajów świata i aż trudno uwierzyć, że jeszcze na początku XX wieku rolnicza Szwecja była jednym z najuboższych krajów Europy. Na jej krajobraz gospodarczy bardzo duży wpływ mają znane na całym świecie rodzinne dynastie biznesowe.

Listę otwiera wszechobecna IKEA, jedna z najbardziej znanych marek na świecie, w której znaczącą role odgrywa rodzina Kamprad (udział rodziny we własności 88,6%). Kolejną firmą jest Bonnier, rodzinna firma wydawnicza, która otrzymała wiele nagród za swoją wyjątkową strukturę uwzględniająca rodzinny charakter przedsiębiorstwa, w 100% należy do rodziny. W Szwecji popularne są również rodzinne grupy inwestycyjne. Przykładem może być tutaj grupa Investor AB kontrolowana przez rodzinę Wallenbergów, którzy posiadają udziały w firmach zarówno w Szwecji, jak i na całym świecie. Do rodziny Wallenberg należą między innymi takie marki jak: SEB, SAAB czy Electrolux.

Na rozwój rodzinnych biznesów bardzo duży wpływ miało zniesienie w 2004 roku podatku od spadku, nazywanego również podatkiem od dziedziczenia (inheritance tax), a także silne oddziaływanie instytucji wspierających szeroko rozumiane zarządzanie firmami rodzinnymi. Jedną z takich instytucji jest Centre for Family Enterprise and Ownership (CFEO) działająca przy Jönköping International Business School.

O historii i specyfice szwedzkich firm rodzinnych opowiada Leif Melin – Profesor Strategii i Organizacji w Jönköping International Business School, wieloletni Dyrektor i założyciel Centre for Family Entreprise and Ownership, autor wielu publikacji z zakresu strategii zarządzania i przedsiębiorstw rodzinnych i doradca firm rodzinnych.

Panie profesorze, ile tak naprawdę jest firm rodzinnych w Szwecji, jaka jest ich struktura?
Oficjalne badania podają, że w Szwecji 86% wszystkich działających przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa rodzinne.

Zwykle uwzględnia się, wyróżnia trzy kategorie:
1. przedsiębiorstwa rodzinne, w których więcej niż jeden członek rodziny jest właścicielem firmy, których jest 41%
2. przedsiębiorstwa rodzinne, które należą do jednego właściciela (single owned) – jest ich 34%. Szacuje się, że w 70% tego typu przedsiębiorstw pracują również inni członkowie rodziny, nie tylko właściciel
3. przedsiębiorstwa rodzinne należące do dwóch lub więcej osób (rodzin), których jest około 20%

Czy można mówić o tradycyjnych skandynawskich wartościach, które wpływają na rozwój biznesu?
Istnieje coś takiego jak szwedzki styl zarządzania (swedish management style), opisany dość szeroko w literaturze związanej z zarządzaniem i przywództwem. Styl ten wynika bezpośrednio ze szwedzkiej kultury, która jest kulturą nastawiona na współpracę, osiąganie konsensusów i kompromisów. W strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw przejawia się to często w braku hierarchii oraz przyzwoleniem na otwartą komunikację pomiędzy szczeblami. Szwedzcy przedsiębiorcy kierują się zasadą, że „lepiej za długo nad czymś myśleć niż za krótko”. W praktyce oznacza to, że w podjęciu decyzji liczy się zdanie każdego członka zespołu. W Szwecji uważa się, że rodzina ma „płaską strukturę”. Dlatego też w firmach o charakterze rodzinnym wszystkie szczeble maja ze sobą bezpośredni kontakt i są równie ważne dla funkcjonowania i powodzenia biznesu. Ponadto, nie istnieje ograniczenie dostępu do wyższych szczebli kierowniczych, czyli do władzy czy nawet do własności dla pracowników niebędących członkami rodziny.

Jakie są obecnie największe wyzwania dla firm rodzinnych w Szwecji?
Biorąc pod uwagę osiągane wyniki oraz znaczenie firm rodzinnych dla szwedzkiej gospodarki, można powiedzieć, że mamy obecnie najlepszy czas dla rozwoju firm rodzinnych. Obszarem szczególnego zainteresowania, nie tylko firm rodzinnych, ale wszystkich przedsiębiorstw w Szwecji, jest kwestia podatków. Poza tym bardzo dużą uwagę przykłada się do edukacji potencjalnych sukcesorów. Rozwijany jest również koncept kształcenia tzw. profesjonalnych właścicieli (professional owners). Możliwe są przecież sytuacje, kiedy członkowie rodziny zawodowo zajmują się czymś innym, np. są lekarzami albo sportowcami itp., i jednocześnie są właścicielami, tzn. mają udziały, w firmie rodzinnej. Istotne staje się zatem przygotowanie członków rodziny do bycia odpowiedzialnymi właścicielami, zwłaszcza kiedy ich życie zawodowe nie jest związane z biznesem, a mają podejmować decyzje biznesowe.

Czy rząd w jakiś szczególny sposób dba o firmy rodzinne w Szwecji?
W zasadzie od 2004 roku, kiedy zniesiono podatek od dziedziczenia, władze w żaden szczególny sposób nie wspierają rozwoju firm rodzinnych. Należy jednak wspomnieć, że w żaden sposób, poza podatkami, nie przeszkadzają w rozwoju firm rodzinnych. Pomocna może tu być polityka Unii Europejskiej, której retoryka wyraźnie skręca w kierunku wspierania biznesów rodzinnych, szczególnie w kwestii ułatwiania transferów międzypokoleniowych oraz zmiany struktury własności. Jakiś czas temu zostały wprowadzone również projekty związane z przedsiębiorczością rodzinną w wśród młodzieży licealnej. Warto dodać, że organizacje otoczenia biznesowego takie jak np. Bank Szwecji (Bank of Sweden), włączają się w rozwój firm rodzinnych np. poprzez kształcenie pracowników banku na temat kwestii sukcesji. Popularnością cieszą się również doradcy dla przedsiębiorstw rodzinnych, z których usług korzystają właściciele i zarządzający firmami rodzinnymi.

Czy szwedzkie firmy rodzinne wspierają się nawzajem np. poprzez różnego rodzaju organizacje?
Jedyną organizacją skierowaną tylko i wyłącznie do przedsiębiorstw rodzinnych jest oddział Family Business Network, FBN Sweden, do którego należą najbogatsze rodziny, biznesy rodzinne, w Szwecji. Poza tym istnieje wiele stowarzyszeń biznesowych, głównie dla przedsiębiorców. Bardzo silna organizacją jest Stowarzyszenie Szwedzkich Przedsiębiorstw (Federation of Swedish Entreprises).

Czy w Szwecji występuje problem związany z tym, że potencjalni sukcesorzy nie chcą przejmować firm rodzinnych?
W zasadzie nie. Sadzę, że wynika to z tego, że wyraźnie oddziela się bycie właścicielem firmy od bieżącego, a nawet strategicznego zarządzania. W Szwecji popularne jest bycie właścicielem firmy przy jednoczesnym rozwijaniu kariery zawodowej poza firmą rodzinną.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Wywiad przeprowadziła: dr Alicja Hadryś – Nowak, zaproszona do odwiedzenia Centrum w ramach współpracy międzynarodowej oraz zbierania najlepszych praktyk dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych. Wizyta odbyła się pod koniec kwietnia 2017 roku.

Poprzedni artykuł

Następny artykuł