Fundusze inwestycyjne a firmy rodzinne

W większości dostępnych materiałów, opracowań czy badań panuje zgodność co do odmienności firm rodzinnych od pozostałych, której źródłem jest nic innego jak właśnie RODZINA. Chociaż firmy rodzinne stanowią zróżnicowaną grupę podmiotów gospodarczych o różnym stopniu wpływów rodzinnych, wielkości, rodzaju prowadzonej działalności czy lokalizacji, łączącym je aspektem jest wyzwanie, któremu każda z nich niewątpliwie będzie musiała sprostać (szczególnie mając nad uwadze wiek i dojrzałość polskich przedsiębiorstw rodzinnych): sukcesja i przetrwanie firmy – niewątpliwie trudne zagadnienia dla firm rodzinnych, w którym dużą rolę odgrywa również aspekt emocjonalny, ponieważ w grę wchodzi kontynuowanie „życiowego dzieła”. Istnieje wiele powodów możliwego niepowodzenia procesu sukcesji, wśród których wymienić można przede wszystkim problem braku chęci przekazania władzy lub brak chętnych lub/i wykwalifikowanych następców należących do rodziny. Naturalnym staje się zatem pytaniem: „Czy możliwe jest zatem kontynuowanie działalności poza rodziną?”

W kolejnych miesiącach 2017 roku w Polsce dostrzega się rosnącą aktywność funduszy private equity w zakresie fuzji i przejęć, która w ostatnim czasie była nieco uśpiona, przede wszystkim z powodu obaw o sytuację polityczną w kraju. Zdecydowana większość (2/3) przedstawicieli europejskich funduszy inwestycyjnych, zgodnie z raportem CMS, oczekuje wzrostu liczby transakcji w kolejnych 12 miesiącach. Przewiduje się, że wzrost aktywności w obszarze fuzji i przejęć będzie można zaobserwować szczególnie w branżach takich jak: nowe technologie, sektor dóbr konsumenckich, przemysł, jak również farmacja czy ochrona zdrowia. Warto zauważyć, że zarządzający funduszami private equity w Polsce wskazują również na pojawiające się okazje inwestycyjne związane ze zmianą pokoleniową w spółkach rodzinnych i ich problemów z sukcesją – w szczególności w kontekście wyników badania przedsiębiorczości studentów GUESSS przeprowadzonego przez Instytut Biznesu Rodzinnego. Raport wskazuje, że w Polsce jedynie 8,1% sukcesorów chce przejąć firmę od rodziców, co niewątpliwie stwarza szansę dla inwestorów finansowych w dobie rosnącej aktywności na rynku fuzji i przejęć – czy jest to szansa również dla firm rodzinnych?

Wybór źródeł finansowania przez firmy rodzinne

Wspomniana wcześniej odmienność firm rodzinnych przejawia się również w aspekcie finansowania działalności. Podmioty te najczęściej charakteryzują się długoterminową perspektywą prowadzenia biznesu, która obejmuje kilka pokoleń, a nie kilka lat, co niewątpliwie prowadzi do wysokiej awersji wobec ryzyka, a w konsekwencji do niechęci skierowanej w stronę zewnętrznych źródeł finansowania. Jeśli już występuje konieczność wykorzystania innych zasobów finansowych niż własne środki, firmy rodzinne w Polsce sięgają w pierwszej kolejności po zewnętrzny kapitał obcy, aniżeli zewnętrzny kapitał własny, co jest podyktowane przede wszystkim obawą przed utratą kontroli nad własnym biznesem. Dlatego też dość powszechnym jest przekonanie, że spółki rodzinne niechętnie podejmują współpracę z funduszami inwestycyjnymi, głównie z uwagi na wspomnianą już obawę przed utratą swojej niezależności, tożsamości, pozycji społecznej wykreowanej przez identyfikację z firmą i w końcu po prostu niechęć do ryzyka, które jest niejako wpisane w definicję firmy rodzinnej.

Przeprowadzone w 2015 roku przez KPMG badanie na temat postrzegania funduszy private equity (PE) przez przedstawicieli biznesu rodzinnego w Polsce („Partnerzy w rozwoju? Postrzeganie funduszy private equity przez biznes rodzinny w Polsce”, czerwiec 2015) jako najistotniejszą barierę dla ewentualnej współpracy z funduszami PE wskazywało odmienność horyzontów czasowych. Zwrócono również uwagę na fakt, że w większości przypadków firmy rodzinne nie zdają sobie sprawy z tego, co fundusze mogą im zaoferować, traktując PE głównie jako dawcę kapitału, który może pomóc podnieść wartość firmy, nie widząc często innych korzyści wynikających ze współpracy z funduszami.

Co więcej, 30% firm nie miało nigdy kontaktu z przedstawicielami funduszy – brak konkretnych doświadczeń we współpracy u części firm skutkuje obojętnym postrzeganiem działalności funduszy, a także traktowaniem kredytu bankowego jako najbardziej atrakcyjnego źródła finansowania działalności. Oczywiście po drugiej stronie tej relacji znajdują się fundusze, dla których firmy rodzinne stanowiły trudne obiekty inwestycyjne, uważane za mało transparentne, z wysokim udziałem nieformalnych powiązań czy przenikaniem problemów rodzinnych do biznesu. Dodatkowo współpraca jest obarczona konfliktem postrzegania wartości przedsiębiorstwa, którą poza wartością ekonomiczną, stanowi dla rodziny wartość sentymentalna (naturalna skłonność do podwyższania wartości firmy w kontekście jej wyceny).

 Fundusze private equity

Zgodnie z definicją (European Private Equity and Venture Capital Association) fundusze PE skupiają inwestycje kapitałowe w przedsiębiorstwa rynku niepublicznego, których cel stanowić mogą m.in. rozwój nowych produktów lub technologii i w konsekwencji wejście w nowe rynki, dokonanie przejęć, wzmocnienie struktury bilansu przedsiębiorstwa czy rozwiązanie kwestii własnościowych lub/i zarządczych. Szczególną formą private equity są fundusze venture capital, które skupiają swoją działalność przede wszystkim na przedsięwzięciach znajdujących na wczesnym etapie rozwoju bądź na samym początku działalności. W Polsce rynek PE podlega dynamicznemu rozwojowi, w 2015 roku wartość inwestycji PE w wyniosła 803,5 mln EUR (raport KPMG „Rynek private equity w Polsce 2016. Trendy i szanse rozwoju”), co w porównaniu z rokiem poprzedzającym stanowi ponad trzykrotny wzrost i pozwala stwierdzić, że wśród właścicieli polskich firm rośnie świadomość pozytywnego wpływu udziału funduszy PE w przedsiębiorstwie. Rozpatrując obszar Europy Środkowo-Wschodniej Polska pozostaje najatrakcyjniejszym rynkiem – stanowiącym 53% ogółu wartości inwestycji private equity w krajach CEE. Fundusze PE są wsparciem dla firm nie tylko pod względem zaangażowanego kapitału, ale również w zakresie specjalistycznej wiedzy w dziedzinach zarządzania firmą i ładu korporacyjnego, znajomości branży oraz doświadczenia i kontaktów zdobytych na rynkach zagranicznych. Silne merytoryczne wsparcie jest jednym z argumentów dlaczego fundusze PE są dobrą alternatywą dla wejścia na giełdę, jak również dla finansowania bankowego, w przypadku przedsiębiorstw szukających możliwości dalszej ekspansji. Dodatkowo wśród mocnych stron współpracy z funduszami wymienić można m.in.: możliwość uzyskania finansowania na każdym etapie rozwoju, elastyczne podejście funduszy do ryzyka, co wiąże się z poszukiwaniem innowacyjnych rozwiązań, brak wymogu przedstawienia formalnych zabezpieczeń, podwyższenie wiarygodności spółki poprzez współpracę z funduszem (co dotyczy zarówno rynku krajowego, jak i rynków zagranicznych), utrzymanie zamkniętego charakteru firmy, brak dokonywania jakichkolwiek regularnych wypłat gotówkowych oraz brak obniżenia zdolności kredytowej spółki przy zaangażowaniu funduszu.

Fundusze PE dla firm rodzinnych

W literaturze przedmiotu można odnaleźć wiele pozycji podnoszących problem sukcesji wewnętrznej, rzadziej spotyka się rozważania na temat rozwiązań zewnętrznych. Istnieje wiele możliwości zapewnienia kontynuacji działalności poprzez „zewnętrzną sukcesję”, tj. sprzedaż innemu podmiotowi (w tym również konkurentowi), IPO (Initial Public Offering), czyli oferta publiczna akcji na rynku regulowanym, czy wykupy, które mogą angażować fundusze private equity. O ile sprzedaż przedsiębiorstwa obarczona jest ryzykiem utracenia kultury i tożsamości wypracowanej przez rodzinę założycielską, a wyjście na rynek z publiczną ofertą przeznaczone jest dla dużych spółek (z uwagi na bardzo wysokie koszty takiej operacji), to wykupy poprzez fundusz PE mogą wiązać się z pewnymi korzyściami dla firmy rodzinnej.

Około 70% polskich firm rodzinnych nie posiada strategii sukcesyjnej, co nadaje procesowi sukcesji rolę najważniejszego wyzwania stojącego przed spółkami rodzinnymi. W myśl raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości („Raport o stanie sektora MSP w Polsce 2016”) trudnościom sukcesji towarzyszą również problemy związane z rozwojem modelu zarządzania. W tym miejscu swoją szansę mają fundusze PE, które działają poprzez wprowadzanie bardziej zaawansowanych systemów zarządzania, mają szerokie możliwości zwiększenia efektywności operacyjnej, ułatwiają firmom zrozumienie instrumentów finansowych, których do tej pory firmy nie używały. Co więcej, przywiązują dużą wagę do zatrudniania profesjonalnych managerów, którzy umożliwią dalszy rozwój. Nie bez znaczenia pozostaje również możliwość wymiany informacji i doświadczeń ze spółkami pokrewnymi z portfela funduszu inwestycyjnego.

W kontekście wyłącznie firm rodzinnych współpraca z funduszami, poza korzyściami wskazanymi w części powyżej dla ogółu przedsiębiorstw, daje możliwości w zakresie:

1. zachowania przez rodzinę własności i utrzymania (przynajmniej w części) kultury rodzinnej, z uwagi na fakt, że fundusze zazwyczaj traktują swoje spółki portfelowe oddzielnie – pozostają one samodzielnymi podmiotami gospodarczymi

2. pozostania członków rodziny w spółce i jej działalności operacyjnej

3. utrzymania miejsc w zarządzie – kontynuacja realnego wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstwa

Z drugiej strony „rodzinność” zawierająca w sobie przedsiębiorczość, kapitał społeczny i motywację członków rodziny, stanowi o wartości przedsiębiorstwa coraz częściej zauważanej przez zewnętrznych inwestorów. Rodzinna solidność, rzetelność, przywiązanie i znajomość biznesu w skonfrontowaniu z przedsięwzięciami typu start-up, charakteryzującymi się wysokim poziomem ryzyka i niepewności, okazuje się atrakcyjnym aktywem. Natomiast doświadczenie inwestora finansowego, świeże spojrzenie na wybrany biznes może być kluczem do odniesienia sukcesu bądź przezwyciężenia kryzysu pojawiającego się w przedsiębiorstwach na różnych etapach rozwoju – przede wszystkim poprzez uświadomienie konieczności restrukturyzacji czy wprowadzenia procesów optymalizacyjnych. Podjęcie współpracy inwestora finansowego z przedsiębiorstwem, szczególnie rodzinnym, wiąże się również z osiągnięciem kompromisu i podjęciem kroków w celu osiągniecia równowagi pomiędzy tymi dwoma odmiennymi stronami (na ile rodzina jest w stanie zmodyfikować sposób prowadzenia biznesu, a wymagania ze strony inwestora nie stanowią przeszkody dla ducha przedsiębiorczości rodzinnej).

Z pewnością taki związek pomiędzy PE a firmą rodzinna nie pozostaje bez wad – chociażby poprzez wzgląd na różne „filozofie” prowadzenia działalności gospodarczej. Firmy rodzinne znane są z rozpatrywania długoterminowej perspektywy, obejmującej również pozafinansowe cele. Z kolei fundusze PE skupiają się na generowaniu wyniku na zakupie spółki i późniejszym jej odsprzedaniu, co może wiązać się z negatywnym ich postrzeganiem przez przedsiębiorstwa rodzinne, jednakże biorąc pod uwagę wcześniej wskazane czynniki – udział funduszu stanowi bardziej szansę niż zagrożenie dla spółek rodzinnych.

Jednak, jak w każdym przedsięwzięciu, w którym łączą się interesy dwóch lub więcej wspólników, każda ze stron musi zdawać sobie sprawę z wzajemnych wymagań i oczekiwań związanych z inwestycją, tak aby wspólnie osiągnąć założone cele.

Poprzedni artykuł

Następny artykuł